Σε αυτό το άρθρο θα μιλήσουμε για την ενσυναίσθηση, για την οποία πολύς λόγος γίνεται τελευταία. Ως έννοια, η ενσυναίσθηση φαίνεται να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον ερευνητών, ψυχολόγων, εκπαιδευτών, αλλά και ανθρώπων των επιχειρήσεων.
Τι είναι η “Ενσυναίσθηση”;
Αλλά ας τα πάρουμε όλα από την αρχή. Πρώτα απ’ όλα, η ενσυναίσθηση θεωρείται μια βασική διάσταση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης (Emotional Intelligence). Βασική παραδοχή για την σημασία της Συναισθηματικής Νοημοσύνης είναι ότι τα τελευταία χρόνια έχει ενισχυθεί η άποψη ότι μονάδες μέτρησης των ικανοτήτων και της ευφυΐας των ανθρώπων, όπως το γνωστό IQ, δεν είναι πλέον επαρκείς. Αντιθέτως, είναι εξαιρετικά σημαντικό να αναλύονται και άλλες παράμετροι. Αυτές μπορεί να επηρεάζουν και τελικά να καθορίζουν τη συμπεριφορά ενός ατόμου τόσο όσον αφορά στον εαυτό του όσο και στις σχέσεις του με άλλους.
Μια από αυτές τις παραμέτρους είναι η δυνατότητα που έχουμε να αναγνωρίζουμε και να κατανοούμε τα συναισθήματα των άλλων, ακόμα κι αν (ιδίως τότε) διαφωνούμε μαζί τους. Η ενσυναίσθηση, επομένως, αποτελεί μια βασική ικανότητα ατόμων που είναι ανεκτικοί και ανοικτοί στη διαφορετικότητα.
Σε ένα ιδιαίτερα εύγλωττο βίντεο η Brene Brown περνάει αυτό το σπουδαίο μήνυμα:
Βασικές παραδοχές
Ταυτόχρονα, όμως, είναι χρήσιμο να αναφερθεί ότι η ενσυναίσθηση δεν συνεπάγεται με μια ταύτιση συναισθημάτων, όπως εσφαλμένα υποστηρίζεται από κάποιους. Περισσότερο πρόκειται για μια βαθιά επικοινωνιακή διαδικασία, μέσα από την οποία, προσπαθούμε πραγματικά να ‘ακούσουμε’ τον άλλο. Να αισθανθούμε τι πραγματικά λέει και τι θέλει να μας πει, τα κίνητρα, τις επιθυμίες του, καθώς και τους λόγους για τους οποίους συμπεριφέρεται, όπως συμπεριφέρεται.
Η ενσυναίσθηση, ως έννοια, είναι ιδιαίτερα γνωστή, χρόνια τώρα, στην επιστήμη της Ψυχολογίας. Ένας από τους γνωστότερους ψυχολόγους, ο Carl Rogers, την θεωρεί σημαντικό στοιχείο σε θεραπευτικό επίπεδο. Λέει, λοιπόν, ότι ο θεραπευτής “βιώνει μια διαδικασία ενσυναίσθησης και κατανόησης του εσωτερικού πλαισίου αναφοράς του πελάτη και προσπαθεί να επικοινωνήσει αυτή την εμπειρία στον πελάτη”.
Ο Daniel Goleman (2009) είναι ο Αμερικανός ψυχολόγος και δημοσιογράφος που έκανε την έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης γνωστή στο ευρύ κοινό. Θεωρεί ότι η ενσυναίσθηση αποτελεί το κοινωνικό μας ραντάρ, που διαβαθμίζεται σε τρία επίπεδα:
- στο πρώτο, το άτομο μπορεί και “διαβάζει” τα συναισθήματα των άλλων,
- στο δεύτερο επίπεδο το άτομο μπορεί και αισθάνεται και αντιδρά στα συναισθήματα ή σε μη ρητούς προβληματισμούς των άλλων,
- ενώ στο υψηλότερο επίπεδο η ενσυναίσθηση συνδέεται με την έννοια της κατανόησης των προβληματισμών και των ανησυχιών που υπάρχουν πίσω από τα συναισθήματα κάποιου.
Διάκριση ενσυναίσθησης από συμπάθεια/συμπόνια
Στο σημείο αυτό αξίζει τον κόπο μια αναφορά στη διάκριση που είναι απαραίτητο να γίνεται με την έννοια της συμπάθειας και της συμπόνιας. Στην αγγλική βιβλιογραφία, ως ενσυναίσθηση χρησιμοποιείται η λέξη empathy, η οποία όμως στα ελληνικά παραπέμπει στην εμπάθεια, κάτι που είναι τελείως διαφορετικό από την ενσυναίσθηση, όπως τουλάχιστον την αντιλαμβανόμαστε. Από την άλλη, οι λέξεις sympathy και compassion σχετίζονται με τη συμπόνια, δηλαδή με την τάση που έχουμε να δείχνουμε τη λύπη μας στο πρόβλημα που κάποιος έχει.
Υπό αυτή την έννοια, ο όρος sympathy είναι πιο κοντά στην έγνοια και το ενδιαφέρον που έχουμε για κάποιον. Συχνά συνεπάγεται μια αίσθηση κοινών ομοιοτήτων που έχουμε μαζί του και συνοδεύεται από την ευχή να τον δούμε σύντομα καλύτερα. Συμπληρωματικά, ο όρος compassion είναι ακόμα πιο έντονος σε σχέση με τον όρο sympathy και ακολουθείται από μια ισχυρή επιθυμία να απαλύνουμε τον πόνο του άλλου. Αυτό συχνά μπορεί να οδηγεί σε συμβουλή, υποστήριξη συμπεριφοράς ή ακόμα προσπάθεια να “σώσουμε” τον άνθρωπο που βρίσκεται στη δύσκολη κατάσταση, κάτι που απέχει από την έννοια της ενσυναίσθησης.
Σε καθημερινό, πρακτικό επίπεδο η σημασία της ενσυναίσθησης αρχίζει και απαντάται ολοένα και περισσότερο στην πραγματική ζωή, στον χώρο των επιχειρήσεων και στις σχέσεις μας με τους άλλους. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω παράδειγμα.
Ενσυναίσθηση στην πράξη
Το παρακάτω κείμενο κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο μέσω ανάρτησης στο facebook μερικές ημέρες μετά τη συντριβή αεροπλάνου στις Άλπεις. Ένα γεγονός που προκλήθηκε από την απόφαση του πιλότου να κλειδωθεί μόνος του στο πιλοτήριο και να οδηγήσει σε θάνατο άλλους τον εαυτό του κι άλλους 150 επιβάτες. Την ανάρτηση έκανε επιβάτης της ίδιας αεροπορικής εταιρείας σε πτήση δύο ημέρες μετά το μοιραίο συμβάν.
“Χτες το πρωί στις 8.40 με ανάμεικτα συναισθήματα επιβιβάστηκα στο αεροσκάφος [της εταιρείας] στην πτήση Αμβούργο – Κολωνία. Μετά από λίγο, ο πιλότος όχι μόνο χαιρέτησε δια χειραψίας έναν έναν τους επιβάτες, αλλά έβγαλε και έναν σύντομο λόγο από τον διάδρομο και όχι από την καμπίνα.
Μίλησε για την τραγωδία που χτύπησε το πλήρωμα. Μετέφερε τα ανάμεικτα συναισθήματα των μελών του πληρώματος, όλοι τους όμως ήταν οικειοθελώς εκεί. Μας είπε ότι, όπως κι ο ίδιος, έτσι και το πλήρωμα έχουν όλοι οικογένειες. Καθησύχασε τους επιβάτες ότι θα έκανε ότι περνούσε από τα χέρια του για να βρεθούν όλοι και πάλι στην αγκαλιά των δικών τους ανθρώπων.
Έμεινε για λίγο σιωπηλός, και όλοι οι επιβάτες τον χειροκρότησαν. Θέλω να ευχαριστήσω αυτόν τον πιλότο. Γιατί κατάλαβε τι είχαν όλοι στο βάθος του μυαλού τους. Και γιατί έκανε ό,τι μπορούσε για να αισθανθούμε ευχάριστα στη διάρκεια της πτήσης μας”.
Κλείνοντας
Κλείνοντας αυτό το άρθρο για την ενσυναίσθηση και με όσα έχουμε πει ως τώρα, διαπιστώνει κανείς ότι η υιοθέτηση μιας ενσυναισθητικής στάσης είναι μια απαιτητική και δύσκολη διαδικασία. Ο Daniel Goleman εξηγεί τα αίτιά της σε μια χαρακτηριστική του ομιλία στο Ted: