Τα τέσσερα βασικά συναισθήματα, φόβος, χαρά, λύπη και θυμός (για άλλους πέντε με την αηδία) με τις αποχρώσεις, τις εντάσεις και τις διακυμάνσεις τους δημιουργούν το πιο υπέροχο ουράνιο τόξο της ζωή μας. Αυτό που εμφανίζεται όταν γεννιόμαστε και φεύγει όταν πεθαίνουμε. Γιατί, όμως, δεν μας αφήνουν να το ευχαριστηθούμε; Τελικά, να αισθανθώ ή όχι;
“Μη θυμώνεις, μη φοβάσαι, μη λυπάσαι μόνο να χαίρεσαι, να γελάς και να είσαι ευτυχισμένος”. Μια κοινωνία που μας εκπαιδεύει από μικρούς να δεχόμαστε μόνο τη χαρά και να απομονώνουμε τους υπόλοιπους παίκτες της συναισθηματικής μας ζωής. Μια κοινωνία που μας ετοιμάζει για μελλοντικούς κλόουν με ένα μόνιμο χαμόγελο στο πρόσωπο μας.
Φανταστείτε τους προγόνους μας να κάθονται σε μια σπήλια και μόνο να χαίρονται, χωρίς φόβο, θυμό, λύπη. Θα κατάφερναν να επιβιώσουν; Σίγουρα όχι, αφού όλα τα συναισθήματα υπάρχουν για κάποιο λόγο. Βοήθησαν τον πρωτόγονο άνθρωπο να εξελιχθεί και συνεχίζουν να το κάνουν και στη σημερινή εποχή. Ας δούμε, λοιπόν, κάποια χαρακτηριστικά των βασικών συναισθημάτων και περισσότερο αυτών που έχουν αδίκως χαρακτηριστεί ως αρνητικά και μη αποδεκτά συναισθήματα.
Ο φόβος, αυτός ο κύριος που τόσο έχει κατηγορηθεί, ετοιμάζει στέλνοντας το αίμα στους μεγάλους σκελετικούς μυς, το σώμα να αντιδράσει είτε φεύγοντας από τον επερχόμενο κίνδυνο είτε μένοντας και αντιμετωπίζοντας τον. Και μπορεί να μην δεχόμαστε επίθεση από άγρια ζώα συνήθως στη σημερινή εποχή, αλλά ερχόμαστε αντιμέτωποι με διάφορους κινδύνους στη ζωή μας. Γιατί, λοιπόν, μαθαίνουμε το “μη φοβάσαι” και ενοχοποιούμαστε για ένα συναίσθημα που μας βοηθάει να επιβιώσουμε; Και όταν ο κίνδυνος έχει περάσει και ο φόβος συνεχίζει να υπάρχει; Αν δεν πρόκειται για φοβίες, που είναι μια διαταραχή και πραγματικά σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται άλλη αντιμετώπιση, θα πρέπει να ψάξουμε βαθύτερα και να δούμε τι πραγματικά θέλει να πει ο φόβος μας για αυτά που θεωρούμε ως απειλή στη ζωή μας.
Ο θυμός, τώρα, άλλος παρεξηγημένος. Ετοιμάζει το σώμα και κυρίως τα χέρια μας για ενεργό δράση. Δράση προς κάτι που μας έχει ενοχλήσει και μπορεί να είναι από το πιο απλό, ένα κατά λάθος σπρώξιμο κάποιου αγνώστου στο δρόμο, μια προσβολή ή κριτική, μέχρι οτιδήποτε άλλο νιώθουμε ότι θίγει την ύπαρξη μας. Γίνεται να μην θυμώσουμε και να μην δράσουμε; Πραγματικά είναι πολύ καλύτερα να νιώσουμε το θυμό από το να τον καταπιούμε. Πως όμως; Ο θυμός μοιάζει καταστροφικός. Οι τεχνικές διαχείρισης θύμου είναι αυτές που μας επιτρέπουν και να τον βιώσουμε, πράγμα πολύ καλύτερο ακόμα και για την υγεία μας από το να τον πνίγουμε ή να τον σκορπάμε ανεξέλεγκτα, αλλά και να επωφεληθούμε από αυτόν.
Η λύπη, πάλι, είναι αυτή που μας βοηθάει να ξεπεράσουμε μια απώλεια. Να θρηνήσουμε από το πιο μικρό, το χάσιμο ενός αγαπημένου αντικειμένου, μέχρι το πιο μεγάλο, το χάσιμο ενός αγαπημένου προσώπου. Χαρακτηριστικά της; Εσωστρεφής απομόνωση, χαμηλός μεταβολισμός, ελάττωση ενέργειας και απολογισμός της κατάστασης. Έτσι δίνεται ο απαραίτητος χρόνος, που χρειάζεται κάποιος να δεχτεί τη πραγματικότητα όσο οδυνηρή και να είναι, να την ξεπεράσει και να προχωρήσει παρακάτω. Με εξαίρεση την κατάθλιψη που βρίσκεται στη σφαίρα της ψυχοπαθολογία και χρειάζεται συγκεκριμένη αντιμετώπιση, η λύπη μόνο αρνητική δε μπορεί να χαρακτηριστεί. Όσο μεγάλος είναι ο πόνος που νιώθουμε η λύπη έρχεται για να μας βοηθήσει να προχωρήσουμε μπροστά. Βουτήξτε άφοβα μέσα της και σίγουρα κάποια στιγμή θα έρθει η ανάδυση στην επιφάνεια και στον ήλιο.
Για τη χαρά δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις. Άλλωστε αυτή έχουμε μάθει ως αποδεκτή. Άντε και λίγο θυμό, όταν υπάρχει λόγος που εγκρίνει το κοινωνικό πλαίσιο. Τη χαρά τη ζητάμε όλοι και τη θεωρούμε σαν το μοναδικό συναίσθημα που έχει να προσφέρει κάτι. Δεν είναι τυχαίο που υπάρχει αυτή η σύνδεση. Βιώνοντας τη χαρά οι αρνητικές σκέψεις φεύγουν, η ήρεμη κατάσταση που ακολουθεί προσφέρει την ξεκούραση που τόσο έχει ανάγκη το σώμα μας και έτσι γεμίζουμε με την απαραίτητη ενέργεια για τη συνέχεια και την επίτευξή των στόχων μας. Ακούγεται και είναι θαυμάσιο όμως για να έρθει η χαρά, μερικές φορές πρέπει να έχει προηγηθεί η λύπη, ο φόβος, ο θυμός και τότε είναι που η χαρά είναι πιο δυνατή και τη νιώθουμε να μας κυριεύει.
Είναι αποδεκτά λοιπόν όλα τα συναισθήματα; Η απάντηση είναι ναι. Και όχι μόνο. Είναι δικά μας και χρειάζεται να τα βιώνουμε όταν πρέπει και να μην τα λογοκρίνουμε. Εμφανίζονται όταν είναι αναγκαίο και στέλνουν ένα μήνυμα ακόμα και όταν αυτό δεν είναι προφανές. Πρέπει να τα ζήσουμε, να τα ακούσουμε, να τα επεξεργαστούμε, να νιώσουμε το σώμα μας όταν λυπάται, θυμώνει, χαίρεται, φοβάται χωρίς να κατακρίνουμε το συναίσθημα μας. Να επεξεργαστούμε το φόβο μας, να δημιουργήσουμε με το θυμό μας και να βουτήξουμε στη λύπη μας χωρίς ενοχές. Δύσκολο, αλλά έτσι θα είμαστε άνθρωποι με συναισθηματικοί νοημοσύνη και συνειδητή ζωή.
Daniel Goleman, H συναισθηματική νοημοσύνη
εκδ. Πεδίο, 2011