Αγαπητέ κύριε Ισαάκ,
Το ερώτημά σας είναι πραγματικά ιδιαίτερα επίκαιρο, επειδή είναι απίθανο ότι οποιαδήποτε κοινωνικά μέτρα να μπορούν να κάνουν το άτομο πιο συνειδητό, πιο ευσυνείδητο και πιο υπεύθυνο, αλλά θα έχουν το αποτέλεσμα, επειδή κάθε συνάθροιση από άτομα δείχνει μια σαφή τάση να κατεβάζει το επίπεδο της ατομικής συνείδησης.
Επομένως, κάθε συμβουλή που αρχίζει με το «πρέπει» αποδεικνύεται συνήθως μη αποτελεσματική. Αυτό είναι συνυφασμένο με το φανερό γεγονός ότι μόνο το άτομο είναι ο φορέας των αξιών και όχι η μάζα.
Σήμερα αυτό το εξαιρετικά σπουδαίο όχημα της κοινωνικής λειτουργίας κινδυνεύει από ολόκληρη την κουλτούρα μας ή καλύτερα από την μη κουλτούρα μας. Αν μπορούσε το άτομο να βελτιωθεί, νομίζω ότι θα έμπαιναν τα θεμέλια για μια βελτίωση του συνόλου. Ακόμα και ένα εκατομμύριο μηδενικά δεν κάνουν σύνολο ένα.
Γι’ αυτό υιοθετώ την όχι δημοφιλή άποψη ότι μια καλύτερη κατανόηση του κόσμου μπορεί να γίνει εφικτή μόνο με φορέα το άτομο και ότι μόνο το άτομο μπορεί να την προωθήσει. Αλλά αν κανείς αναλογιστεί τον τεράστιο αριθμό των ατόμων, αυτή η αλήθεια μοιάζει με μια συμβουλή που υπαγορεύεται από απόγνωση και ματαιότητα. Αν υποτεθεί ιδεωδώς, έστω και στο ελάχιστο, τότε θα μπορούσε κανείς να καταλάβει ένα άλλο άτομο.
Η απαραίτητη προϋπόθεση για κάτι τέτοιο είναι η κατανόηση του εαυτού μας. Αν ο άνθρωπος δεν κατανοήσει τον εαυτό του, θα βλέπει αναπόφευκτα το άλλο πρόσωπο μέσα από τους απατηλούς και παραμορφωτικούς φακούς των ιδίων του των προκαταλήψεων και προβολών και θα αποδίδει στον άλλο ακριβώς αυτά που χρειάζεται ιδιαίτερα ο ίδιος. Γι’ αυτό πρέπει να κατανοήσουμε ως ένα σημείο τον εαυτό μας αν θέλουμε να έχουμε πραγματική επικοινωνία με τους άλλους.
Σήμερα υπάρχουν ένα σωρό πράγματα που θα έπρεπε να γνωρίζει ο ενήλικας για να είναι εξοπλισμένος για την ζωή. Υποτίθεται ότι είναι κάτοχος αυτής της γνώσης από τα σχολικά χρόνια, αλλά ήταν πολύ νέος τότε για να την κατανοήσει, ενώ αργότερα δεν υπήρχε τίποτα που να τον ωθήσει να ξαναγυρίσει στο σχολείο. Συνήθως δεν έχει χρόνο για κάτι τέτοιο. Κανένας δεν του παρέχει χρήσιμη γνώση απ’ αυτή την άποψη και γι’ αυτό παραμένει σε κατάσταση παιδικής άγνοιας.
Θα έπρεπε να είχαμε σχολεία για ενήλικες, τα οποία να τους έδιναν τουλάχιστο τα στοιχεία της αυτογνωσίας και της γνώσης της ανθρώπινης φύσης.
Συχνά έχω κάνει τέτοιες προτάσεις, αλλά παρέμειναν ευσεβείς πόθοι αν και όλοι παραδέχονται, θεωρητικά, ότι χωρίς αυτογνωσία δεν μπορεί να υπάρξει γενική κατανόηση.
Αν είχαμε να κάνουμε με κανένα τεχνολογικό πρόβλημα ασφαλώς θα βρίσκαμε τους τρόπους και τα μέσα. Αλλά επειδή το πρόβλημα -το πιο σπουδαίο απ’ όλα- είναι η ανθρώπινη ψυχή και οι ανθρώπινες σχέσεις, δεν υπάρχουν δάσκαλοι, ούτε μαθητές, ούτε σχολές ούτε ειδικά μαθήματα και όλα τα αποσείουμε με ένα «θα’ πρεπε».
Το ότι ο καθένας θα’ πρέπει να ξεκινήσει από τον εαυτό του είναι πολύ λίγο δημοφιλές και γι’ αυτό όλα παραμένουν όπως έχουν.
Μόνο όταν οι άνθρωποι γίνονται τόσο νευρικοί ως το σημείο που ο γιατρός να διαπιστώνει νεύρωση, συμβουλεύονται τον ειδικό, του οποίου ο ιατρικός ορίζοντας συνήθως δεν περιλαμβάνει την κοινωνική ευθύνη.
Δυστυχώς οι λεγόμενες θρησκείες ποτέ δεν αποδέχτηκαν οχήματα γενικής ανθρώπινης κατανόησης, αφού, με ελάχιστες εξαιρέσεις, χαρακτηρίζονται από ολοκληρωτικές τάσεις και, απ’ αυτή την άποψη τουλάχιστο, δεν διαφέρουν πολύ από άλλους «ισμούς» και πραγματικά καταστρέφουν τις ανθρώπινες σχέσεις στο κρίσιμο σημείο.
Αν βρίσκεται κανείς στη θέση ενός γιατρού, όπως εγώ, που έρχεται σε άμεση επαφή με πολλούς μορφωμένους ανθρώπους, δεν μπορεί παρά να δοκιμάσει διαρκή έκπληξη με την τρομαχτική ασυνειδητότητα που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο πολιτισμένο άνθρωπο.
Η σύγχρονη επιστήμη παρέχει σ’ αυτούς τους ανθρώπους όσες διαφωτιστικές γνώσεις επιθυμούν για πράγματα που θα’ πρεπε να γνώριζαν από την αρχή της κοινωνικής τους ζωής, αλλά που δεν είχαν την ευκαιρία να αποκτήσουν. Αντί να μάθουν, ήταν αναγκασμένοι να μένουν ικανοποιημένοι με γελοίες προκαταλήψεις και αβασάνιστες γνώμες.
Ολόκληρη η κοινωνία μας είναι κερματισμένη από την ειδίκευση και τα αυτοτελή επαγγέλματα είναι τόσο διαφοροποιημένα, ώστε δεν γνωρίζει το ένα τι κάνει το άλλο. Δεν μπορούμε να ελπίζουμε τίποτα από τα πανεπιστήμια, αφού βγάζουν μόνον ειδικούς. Ακόμη και η ψυχολογία δεν νοιάζεται για την ενότητα του ανθρώπου, αλλά έχει κερματιστεί σε άπειρες υποδιαιρέσεις που η κάθε μια τους έχει τα δικά της τεστ και τις δικές της θεωρίες.
Όποιος τυχόν αναζητήσει την απαιτούμενη σοφία, σύντομα θα βρεθεί στην κατάσταση του γέρο–Διογένη, που γύριζε στην αγορά της Αθήνας μέρα μεσημέρι με αναμμένο το λυχνάρι αναζητώντας άνθρωπο.
Νομίζω ότι δεν έχω να πω τίποτα περισσότερο για τη σημερινή στάθμη της ανθρώπινης κατανόησης.
25 Οκτωβρίου 1954
Ειλικρινά δικός σας
Κ.Γ.Γιούγκ
(από το βιβλίο: “Επιστολές Επιλογή” του ΚΑΡΛ ΓΙΟΥΝΓΚ, εκδ. Σπαγειρία, 1995)